Ebul Iz El Xhezeri
Zbuluesi i trurit elektronik (kompjuterit)
Emri I tij I vertet ishte Bediuzzaman Ebul Iz Ibni Ismail ibni Rezzaz el-Xhezeri. Ai ishte nga turqit Artukllu. Ne vitin 1071, me nisjen e clirimit te Anadollit te Alparslan Gazit, pas luftes se Malazgirtit, “Artuk Bej” ishte nje nga komandantet e Alparslan Gazit, ishte bir I beut te turkmeneve. Artuk Bej ishte pikerisht ai, qe cliroi luginen e Jeshilirmakut.
El-Xhezeriu ka lindur ne nje nga qytet me te bukura te Turqise, ne Dijerbaker, qytet I cili me pare mbante merin Kara Amid.
Mendohet te kete jetuar mes viteve 1136-1206. Dijerbakri eshte nje qytet I stolisur me veprat me te bukuru te cultures me te mrekullueshme te Qyteterimit Islam, qe prej kohes se bijve te artukve, ka vazhduar te mbetet ende sot sin je qytet islam.
El-Zhezeri ka qene Reisul Amal (kryeinxhinier) per 32 vite me radhe ne sarajin e Artukllu-se. Ai beri uren e mrekullueshme (Ura Malabadi) ne Hisnikejfa dhe punoi mjaft per ndertimin e zones perreth. Gjihtashtu, para tete shekujsh, ka bere makina qe te punojne me system mekanik dhe automatic.Keto arritje lane te habitur te gjithe njerzit e koes. Jo vetem kaq, por shpiku palloin-robot qe ciceronte ne menyre automatike, oren automatike, elefantet robotike, etj.
Ne momentin kur beri robotin qe levizte ne menyre automatike e bente disa veprime te caktuara, ia tregoi Ebul Fet’h Mahmud bin Mehmed bin Karaaslanit, prijesit te Dijerbakerit, qe ieshte nga turqia Artukllu. Mbreti u habit me ate qe po shikonte. E analizoi, e lavedroi dhe I tha: “Ke bere dicka qe nuk eshte pare ne bote. Shpikja jote nuk do te shkoje kot. Shkruaj nje liber per zbulimet, shpikjet dhe prodhimet e tua” Dhe Xhezeriu shkroi librin e famshem “Kitabul hejel”. Kjo veper, qe u be burim per shume tema te ndryshme inxhinierike te sotme, eshte nje nga te parat ne historine e shkeces dhe teknikes.
El-Xhezeriu, me mendjen e ndritur qe kishte, u be iniciator I kirbernetikes, trurit elektronik (kompjuterit) dhe sistemeve automatike. Nese sot do te pyesnim, se , kush eshte shpiksi I kompjuterit, qe gjendet ne cdo shtepi, ne cdo institucion dhe ne duart e secilit, ndoshta pergjigjia e 60%-ve do te ishte “Nuk e di”. Nje grup njerezish qe lexojne me kujdes revistat shkencore dhe enciklopedi, ndoshta do te thote se shpiksi I kompjuterit eshte Charles Babbage (1792-1871). Ne fakt, gjashte shekuj me pare se Babbage, El Xhezeriu kishte zbuluar temat e “Kirbernetikes dhe te sistemeve automatike”, qe jane baza e kompjuterit, kete e ka konkretizuar me makinerite qe ka bere. Padyshim qe ai eshte babai I kompjuterit.
Edhe suksesi I “ekuilibrit” mes sistemeve eshte nje arritje e tij. Do te kalonin shekuj, dhe… vetem ne vitin 1951 profesori britanik I neorologjise Dr.Ross Ashby, qe shquhet si babai I kirbernetikes, do te parashtroje tezen per: “Situata e ekuilibrit te larte.”Sado qe francezet pretedojne se kibernetike dhe sistemi elektronik ka nisur me Dekartin dhe Paskalin; gjermania thote me Lejbnicin dhe anglezet me Roger Bakonin, Ebul Izi eshte padiskutim I pari, dhe me te drejte eshte quajtur: Zbuluesi I trurit elektronik.”
Autor: Mustafa Jazgan.