Roli i klerit mysliman Pukjane per Liri e Pavaresi

 Perpjekjet e klerit mysliman te Pukes per lirine dhe Pavaresine e Atdheut jane te njohura qofte permes kujteses historike, qofte permes disa burimeve arkivore te rendesishme. Keto perpjekje jane me te dukshme dhe te drejtuara qe nga Lidhja e Shqiptareve te Prizrenit e ne vazhdim. Ky fakt i rendesishem pergjithsisht eshte lene ne hije ose eshte paraqite si rastesisht dhe i manget me dashje apo pa dashje.Megjithate, imami teolog qe eshte shquar per unitetin e komuniteteve deri te ngjallja e dashurise atdhetare ka qene Musa Dizdari, i njohur ne popull me emrin Hoxhe Puka.      Musa Et’hem Dizdari, Hoxhe Puka (1800-1900) njihet si i pari imam vendas, per te cilin ruhen kujtime dhe burime arkivore per veprimtarin e tij te shquar atdhetare.

Bazuar vetem ne vendimin e Gjykates Ushtarake Shkoder 19 gusht 1881 edhe te akteve gjyqsore te Ministrise se Luftes, percjelle me shkrese prej Kryeministrit turk Pallatit Perandorak ne Stanboll, del se Ismail Salih Age Kryeziu, ne bashkepunim me imamin e Xhamise se Pukes, Haxhi Musa Et’hem Dizdari dhe te Muhamet Bytyçit, imami i fshatit Bytyç, dhenderr i Ismail Ages, organizuan percjelljen dhe sigurine prej Prizrenit deri ne Shkoder te Haxhi Ymer Prizrenit, Kryetari i Komunitetit Drejtues te Lidhjes Shqiptare te Prizrenit. Per Haxhi Ymer Prizenin ishte leshuar urdheri per kapjen e tij (arrestimin), si organizator “i kryengritjes qe kishte themeluar dhe kishte pergatite ai“, gjate Lidhjes Shqiptare te Prizrenit 1878-1881.

Nepermes ketyre dokumentave osmane del se veprimtaria atdhetare per Liri dhe Pavaresi e Haxhi Musa Dizdarit, imam i Xhamise se Pukes, Hoxhe Puka, del jasht kuadrit krahinor, Kazase se Pukes, sepse merr shtrirje me permasa kombetare, me perpjekjet ne bashkepunim per te shpetuar Haxhi Ymer Prizrenit, Kryetarin e Lidhjes Shqiptare te Prizrenit, nje prej figuarave me te rendesishme te Rilindjes Shqiptare.

       Hoxhe Puka, edhe pse kishte mosmarrveshje me Ismail Age Kryeziun per postin e kajmakanit te Pukes, te cilin e kerkonte per deren e tij, te birin, Et’hemin, kapter i xhandarmerise se Pukes, kur erdh puna per interesa kombetare ne kuadrin e Lidhjes Shqiptare te Prizenit,iu be krah Ismail Age Kryeziut dhe i vuri ne sherbim te birin e vet,Et’hemin, rival me Ismail Kryeziu per postin e kajmakamit te Pukes.

     Mahmud Bytyçi, i cili nen petkun e imamit udhetoi per ne Prizren, ku me shoqeruesit e vet, e mori ne mbrotje Haxhi Ymer Prizrenin dhe e kaloi ne Bytyç te kulla e vet, ku e priste Et’hem Dizdari i Pukes per ta percjelle ne Kryezi. Ne Kryezi e priste i biri i Ismail Age Kryeziut, imam Zenel Hoxha, imami i Xhamise se fshatit Kryezi. Ne vazhdim, haxhi Ymer Prizeni percillet ne siguri te plote prej ketij imami te Xhamise se Kryeziut, Zenel Hoxhes, per te kulla e Hoxhe Pukes, Dizdarit.

Per kete perkrahje perj imameve pukas, merren masa te ashpa prej qeveritareve turq kunder Ismail Age Kryeziut, Hoxhe Pukes dhe te bijve, te cilet arrestohen dhe dergohen ne gjyqin ushtarak Shkoder, sepse me veprimtarin e tyre kane “guxuar te nxise veprimet kryengritse dhe antishteterore.” Dhe me kete akuze gjykohen dhe denohen “te internohen jasht vendit te tyre.”Edhe Kryeministri ne shkresen e tij, shoqeruar aktet gjyqesore Pallatit Perandorak, Sulltanit thekson se: “Ismail Agai dhe hoxha i Pukes, Musa efendiu, kane qene nga njerezit e rrezikshem qe paten turbulluar dhe prishur qetesine e vendit.” Sulltani, ne pergjigjen e tij 15 nentor 1881, i cili thekson se: “Shkresa e larte e shkelqesise Suaj, zotni Kryeminister…. Si edhe aktet e tjera, u pane nga Madheria e Tij” (Sulltani) i cili urdheroi qe te zbatohet vendimi i gjykates ushtarake per internimin dhe largimin nga vendi i tyre.
Perfundimisht u internuan “me rrugen e Selanikut dhe te Aleksandrise per ne Merash”. Ne Kryezi tregonin se perfunduan ne Halep te Sirise, ku u mbajten ne internim per afro pese vjet, pa pase asnje perkrahje, shteterore, vec sa u shperblye Hoxhe Puka prej vendasve, te cilet ishin shume te kenaqur prej sjelljes se tij me tad he per sherbimet fetare qe u kryente.
(Akademia e Shkencave, Instituti i Historise, Lidhja Shqiptare e Prizrenit ne dokumentet Osmane 1878-1991)

 U liruan vetem me amnistine e Sulltanit per te qetesuar Kryengritjen e Prizrenit me 1885, e cila u shtri deri ne viset e Pukes nen udheheqjen eMustafe Ismail Kryeziut bashke me te villain,imamZenel Hoxha.Imam Isuf Arif Hoxha (1820-1919), i mbiquajturHoxha i Madh, teolog, hoxhe i Xhamise se Iballes, ka perkrah Lidhjen Shqiptare te Prizrenit. ImamIsuf Arif Hoxha ishte mik me Dizdarin e Pukes, se kishte gruan prej asaj dere, Gjylen. Keto lidhje krushqie e miqesore i bashkuan me shume ne perkrahjen e Lidhjes se Prizrenit, qe forcuan ndjenjat kombetare, qe u shprehen sidomos ne ruajtjen e unitetit mes dy besimeve, ne ruajtjen e raporteve te mira deri miqesore e ne krushqi. Keshtu, imam Isufi ishte nip i  Cecë Halilit te Dardhes, burre  trim dhe guximtar, me te cilin ruante lidhje te ngushta daje-nip. Per me teper, imam Isuf ndihmonte dhe respektonte edhe Kabashes te tjere te Dardhes a te Meziut si “daje”, sic ishte rasti i Mark Bales se Meziut i cili u semure ne Mertur, ku kishte shkuar per feste dhe erdh e vdiq ne kullen kater katesh te imam Isufit, Hoxha i Madh, i cili e varrosi me nderime Mark Bal Gjonin, burrin e guximtar te Meziut, ndersa prifti Domeniko Passi, misionar Italian, e kishte “mallkuar” se kishte marr grua te dyte per femije, qe ia pertrine kullen ne shuarje, qe sot jane bere mbi dhjete familje me shtrirje qe prej Meziu,Shkodra, Tirane deri ne SHBA ( USA), (Cordignano, A.F. –Shqiperia nepermjet vepres dhe shkrimeve ten je misionari…”Rome,1933. Perkthim i I.Zamputit. Doreshkrimi ruhet ne Muzeun Historik te Pukes.).Imam Zenel Adem Hoxha (1853-1945), imam e Myfti i Pukes, “Qytetar Nderi i Pukes”Zenel Hoxha u kthye prej studimeve ne vendet arabe me 1879, ne moshen te pjekur dhe me nje culture te gjere islame. U kthye ne nje kohe kur ndihej shume nevoja e tij, se situate politike ihte e ndare. Ishin vitet e Lidhjes Shqiptare te Prizrenit. Denimi dhe internimi i Ismail Age Kryeziut bashke me imamin afro 80-vjecar haxhi Hoxhe Puka, i lane mbresa te forta,sa vendosi te ndjek udhen e tyre te Lirise dhe te Pavareise te Atdheut, gje qe e tregoi gjate kryengritjeve antiosmane 1910-1912.

      Zenel Hoxha u ka pri ne namaz edhe Shefqet Turgut Pashes, korrik 1910, ministerit te brendshem turk, Adil Beut, mars 1912, si edhe Hasan Riza Pashes, vere 1912, por ne hytbe u eshte shprehur; “Allahu e ka dhene qe cdo popull te jete i lire ne vendin e vet.” Gjithashtu ka nxite e perkrahe frymen liridashese te luftetareve qe luftonin per Liri e Pavaresi gjate Kryengritjes se Pergjithshme 1912 dhe per karakterin demokrati te shtetit.

Jeta e tij ka qene shembull virtyti: gjithmon bujar, popullor, imam me cilesi te larta per ndergjegjesimin e besimtareve ne mesimin dhe zbatimin e normave  te besimit islam, por gjithnje me respektimin e cdo besimi tjeter, unitetin e popullit si komb e Atdhe i perbashket. Prej tij mesuam imam te ardhshem si: Asllan Hoxha, Beqir Hoxha, Sahit Hoxha, Shaban Rexha etj., te cilet edukuan besim,respect,unitet, ndjenja atdhetarie. (Dr. Sulejman Sula,Zenel Hoxhe Mehaj, Tirane 2005)

Kushtrimin e fillimit te luftes ne Malzi e dha i pari Sadik Hoxha, imam dhe banues ne fshatin Dukagjin te Maliziut, sot me rrethin e Kukesit. Mbas imam Sadik Hoxhes filluan pushken qe prej Vaspasit, Pistes etj.

Imam Osman Hoxha ( 1847 – 1912 ), banues dhe hoxhe ne fshatin Flet, Kulumri dhe ne tere Udhemadhen, bashke me Baram Hazirin, muezzin, dhane nje shembull burreror e te guximshem, me fillimin e luftes kunder pushtuesve serbe me 12 nentor 1912. Prandaj Fleti me Udhmadhen ishin betuar se do ta luftonin me te gjitha forcat pushtuesin serbe, te cilet po kryenin krime te vazhdueshme ne Kosove, sic i vune zjarrin edhe Malziut, ku vetem ne Gdheshte theren e masakrun 72 pleq, femije e gra.

Sapo pararoja serbe e Divizinit famkeq “Drina” arriti te mullini i Fletit, imam Osman Hoxha, qe kishte zene vend mbas Hanit te Fletit,u vuri pushken. Ne befasi vrau tre ushtare serbe, te cilet i qiten rrethimin dhe e plagosen rende. Osman Hoxha i thirri mezininBajram Haziri: “O bini serbit se na qarti, bre!”

      Baram Haziri leshoi kushtrimin: “Bini serbit, kush asht burr, se na vrau Osman Hoxhen!” dhe shtiu drejt kolones serbe qe po i ngjitej lugines se Fletit. Mbas kushtrimit e pushkes se tij e gjithe lugina e Fletit u ndiz flake prej armeve te fletasve dhe sakajaneve te Vaspasit, te terhequr mbas luftimeve te ashpra qe kishin zhvilluar me pararojen e ushtrise serbe, ku mbeten te vrare 20 ushtare dhe komandati i tyre, perballe istikamit (pozicionit) te Ismail Arfit, i cili ra deshmor i Atdheut, por u perjetesua ne kenge, si edhe fletasit me Osman Hoxhen e Baram Hazirin:

 

Kurse per luten e Fletit me serbe, mund te shkepusim keto vargje:

(Visaret e Kombit, vll. IV. Tirane, 1939, f.58-59, mbledhe ne Lume,Kukes) Ne nje kenge tjeter, moterzim, mbledhe ne Kabash, me 1969, kendohet: